JAPON SERAMİKLERİNİN 16 BİN YILLIK YOLCULUĞU

Türkiye ve Japonya arasında diplomatik ilişkilerin kurulmasının 100. yıldönümü anısına "İdemitsu Sanat Müzesi Koleksiyonundan Japon Seramikleri" sergisi Türk ve İslam Eserleri Müzesi’nde açıldı. 16 Eylül-2 Kasım tarihleri arasında sergilenen eserler Jŏmon döneminden modern seramik sanatının öncüsü Itaya Hazan’a uzanan binlerce yıllık süreci anlattı. 

FATMA BATUKAN BELGE

Dünyanın en eski seramiklerinin bulunduğu Japonya’da seramik tarihi M.Ö. 14.000’de başlayan Jŏmon Dönemi’ne kadar uzanır. Avcı-toplayıcı Jŏmon toplumunun elde şekillendirerek yaptığı seramiklerden daha eskisine dünyanın hiçbir yerinde rastlanmamıştır. Japonya’da seramik, binlerce yıllık kökleriyle günlük yaşamın her noktasına yerleşmiş ve kültürel miras olarak sonraki kuşaklara aktarılmaktadır. Günümüzde hala üreten 32 bin seramikçi bu sanatı onurlandırmaya devam etmektedir.

Türk ve İslam Eserleri Müzesi’nde açılan "İdemitsu Sanat Müzesi Koleksiyonundan Japon Seramikleri" başlıklı sergi Japonya’da özel öneme sahip seramik sanatının başlangıcından modern döneme kadar gelişimini ortaya koydu. 16 Eylül-2 Kasım tarihleri arasında sergilenen 59 eser Jŏmon döneminden modern seramik sanatının öncüsü Itaya Hazan’a uzanan binlerce yıllık süreci anlattı.

Japon kültürü ana karadaki Çin ve Kore kültürlerinden çok etkilenmiş olsa da seramik sanatı özgün bir biçimde gelişmiştir. Adalardaki seramikçiler kendilerine özgü özelliklerini ortaya koyarak daha yumuşak ve natüralistik seramiklere imza atmışlardır. Bu seramikler biçim ve renk açısından, kilin olanakları ve doğal sırların kullanımı sayesinde doğayla uyum içindedir. Japon seramikçiler formların mükemmel ya da simetrik olması, sırların homojen görünmesi gibi endişelerden uzaktır. Ancak elbette son derece incelikli çalışılmış, renkli dekorlu seramikleri de vardır ki, İmari porselenleri gibi bu gruplar batıya ihraç edilmiştir.

Erken Dönem Japon Seramikleri

"İdemitsu Sanat Müzesi Koleksiyonundan Japon Seramikleri" sergisi Japon seramik tarihinin erken evresi ile başlıyordu. 16.500 yıl önce ortaya çıkan ilk toprak kaplar yemek pişirmek gibi gündelik ihtiyaçlar için kullanılmıştı. Bununla birlikte oldukça süslü ve dekoratif nitelikler taşıyanlar da vardır. Bu sergideki ağzı alev motifli derin kap, Jŏmon dönemine adını veren ip/kordon süslemeleri ile bezenmiş toprak kapların etkileyici bir örneğiydi. Geç Jŏmon döneminde Çin’den gelen göçmenlerin getirdiği daha sofistike şekillendirme ve fırınlama yöntemleri Japon seramiklerinde değişikliklere yol açmıştır. Asıl köklü değişiklikler ise Kofun döneminde Kore ile ilişkilerin başlamasıyla ortaya çıkmıştır. Doğal kül sırları, bunların pişirimini sağlayan anagama fırınlar (eğimli tünel şeklinde inşa edilmiş tek odalı bir fırın tipi) ve ayakla çevrilen çömlekçi çarkı Kore’den gelmiştir. Gri Sue seramikleri de yine Japonya’ya göç eden Koreli seramikçilerin başlattığı bir gelenektir.

Sırlı Seramiklerin Gelişimi

Serginin bu bölümünde yer alan seramikler Antik Çağ’dan Orta Çağ’a kadar uzanan dönemde üretilen örnekleri kapsıyordu. Parlak sırlarıyla dikkat çeken ithal Çin beyaz porselenleri ve seladonları Japonya’da büyük beğeni toplamıştı. Yerli porselen üretimi o dönemde henüz mümkün olmasa da Çin örnekleri esas alınarak geliştirilen sırlı seramikler Seto ve Mino gibi merkezlerde gelişme göstermişti.

Çay seremonisi ritüellerinin Çin’den Japonya’ya aktarılması da önemli bir gelişmedir. Seremoni; küçük kapaklı çay kavanozu, fincan, pasta tabağı, su kabı, tütsü kabı, vazo gibi çok sayıda eşya gerektiriyordu. Başta Çin’den gelen pahalı seramikler kullanılsa da yerel ürünlerin "yoksulluktan gelen güzellik" felsefesinin gerektirdiği nitelikleri taşıdığı fark edilmiş ve wabi (Doğanın kusurluluğu ve süreksizliğinde güzelliği görmek felsefesiyle yapılan sade çay seremonisi) tarzı gelişmiştir.

Japonya’da ilk porselen üretimi 1610 civarında Arita’da gerçekleşmiştir. Arita ya da Avrupalıların verdiği isimle İmari porselenleri, Japonların en çok ihraç ettiği ve Avrupa porselenlerini etkileyen ürünlerindendir. 17. yüzyıl ortasında Çin’deki Jingdezhen fırınlarının ithalatı durunca uluslararası talebi karşılayan Japon porselenlerinin yetkin örnekleri sergide dikkat çekiyordu.

Alaylılardan Okullulara: Modern Seramik

1868 yılında Meiji Reformu ile birlikte merkezi ve modern bir Japon ulusu doğarken kurulan sanat okullarının etkisi seramik üzerine de yansımıştır. Tomimoto Kenkichi ve İtaya Hazan gibi geleneksel seramik üretim merkezlerinden gelmeyen ama sanat eğitimi almış seramikçiler bu dönemden itibaren varlık göstermeye başlamıştır. Japon seramik tarihinde yeni bir sayfa açan öncü sanatçı İtaya Hazan da papağan ve çiçek desenli vazolarıyla temsil ediliyordu.

Japonya Prensesi Akiko, Kültür ve Turizm Bakan Yardımcısı Gökhan Yazgı ve Idemitsu Sanat Müzesi Başkanı Sachiko Idemitsu’nun katılımıyla açılan sergi, doyumsuz güzellikteki Japon seramiklerini görme fırsatı sundu. Bunun ötesinde bir deprem ülkesi olan Japonya’dan yine deprem kenti İstanbul’daki sergiye gelen eserlerin sunumu da Japon özenini yansıtıyordu. Binlerce yıl hayatta kalmayı başarmış eserler olası bir sarsıntıda zarar görmemeleri için misinalarla sabitlenmişti. Karşılarındaki insandan kültürel mirasa, sanat eserinden kullanım eşyasına kadar her şeye karşı özen ve saygı gösteren Japonlardan öğrenecek çok şeyimiz var. Hontōni arigatō Nihon!