İlk porselen çamurunun çıktığı, mavi beyaz porselenleri ile ünlü, bugün porselenin kıblesi, porselen başkenti olarak adlandırılan Çin’in Jingdezhen şehrinde gelenek ve çağdaş uygulamalar birlikte kültür turizmini besliyor. Bölgenin kültürel mirasını yansıtan Jingdezhen Seramik Endüstrisi Miras Müzesi UNESCO İnovasyon Ödülü’ne sahip.
PROF. ZEHRA ÇOBANLI
Çin son yıllarda binlerce yıllık porselen geçmişi olan şehirlerinde ve merkezlerde inanılmaz yenilikçi projeler gerçekleştirmektedir. Bu şehirlerde uzun yıllardan beri üretilen porselenler kendine özgü biçim, renk, bezeme özelliklerine sahiptir. Çok bilinen bu şehirlerden biri ise ilk porselen çamurunun çıktığı, mavi beyaz porselenleri ile ünlü, bugün porselenin kıblesi, porselen başkenti olarak adlandırılan, Çin’in Jiangxi eyaletine bağlı Jingdezhen şehridir. Yaklaşık 1.700 yıldır seramik üreten bir merkez olarak sahip olduğu imaj ile küresel bir üne ve zengin bir seramik sanatına sahip olan bu şehir bir kültür turizmi kaynağıdır.
Bölgedeki geleneksel seramik sanatını modern teknoloji, tasarım, endüstri, kültür, düşünce, eğitim, trend ve estetikle birleştiren anlayış bugün dünyanın farklı bölgelerinden seramik alanı ile ilgili kişileri şehre çekerek bir turizm hareketliliği başlatmıştır. Jingdezhen’de kültür turizminin önemli belirleyicileri olarak kabul edilen ve toplumsal kalkınmaya destek olan seramik müzeleri, seramik sanat merkezleri, geleneksel seramik alışveriş merkezleri, geleneksel ve çağdaş sanatçı atölyeleri, seramik sanat galerileri, üretim atölyeleri gibi pek çok faktör bulunmaktadır. Bir seramik üniversitesine de sahip olan şehirde, üniversiteler, yerel yönetimler, sanatçılar, seramik sektörü ve sanat merkezlerinin ortaklaşa proje ve çalışmaları sayesinde şehir bugün yeniden tasarlanmakta, şehrin en önemli kültürel değeri olan seramik ve seramik sanatının turizme yansımaları her geçen gün gelişerek artmaktadır.
Bölgede seramik üretimi 6. yüzyıla uzanıyor
Xinping olarak bilinen Jingdezhen bölgesinde porselen yapımı Han Hanedanlığı döneminde başlamıştır. Yazılı kaynaklarda MS. 6. yüzyıl civarında yörede seramik üretiminin olduğu belirtilmektedir. Şehrin seramik üretimi yapılan atölye ve fırınların artmasıyla büyük bir merkez haline gelmesi İmparator Zhenzong sürecindedir. 14. yüzyıla gelindiğinde ise Çin’de porselenin en büyük üretim merkezlerinden olur. Ancak Jingdezhen’de 1855 yılında Taiping İsyanı sırasında, Taiping güçleri 9.000 fırının hepsini imha eder. Bu fırınlar 1866 yılında savaştan sonra yeniden inşa edilir. 19. yüzyılda bir ilçe olan Jingdezhen, 1953 yılında eyalet düzeyinde bir şehir olur. 1982 yılında ise Çin Halk Cumhuriyeti’nin en iyi 24 ulusal tarihi ve kültür kentinden biri seçilir. 2019 yılında Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Konseyi, ülkenin seramik kültürünün gelişimini hızlandırma vizyonunu ve stratejisini yansıtan Jingdezhen Ulusal Seramik Kültürü Miras ve İnovasyon Pilot Bölgesi’nin kurulmasını onaylar. Pilot Bölge’nin gelişimini teşvik etmek ve diğer ülkelerle kültürel alışveriş için yeni bir platform oluşturmak amacıyla, Jingdezhen Belediyesi, Halk Hükümeti ve Jingdezhen Seramik Üniversitesi ortaklaşa Jingdezhen Uluslararası Seramik Sanatı Bienali’ni kurar. Jingdezhen’i ve seramik sanatını dış dünyaya tanıtmayı amaçlayan bienal, dünyada seramik kültürünün gelişmesine katkı sağlamayı amaçlamaktadır.
Antik porselen fırınları korunuyor
Eski tünel fırın Eski fabrikanın fırın kalıntıları
Şehirde antik üç porselen üretim merkezi bulunmaktadır. Bunlardan ilki şehre dört km. uzakta bulunan Hutian Antik Porselen Fırın Sitesi’dir. Jingdezhen’deki ikinci önemli antik porselen fırın sitesi ise Nanshijie Antik Porselen Fırın Sitesi, diğeri ise İmparatorluk Fırın Sitesi’dir. Bu alanlar Çin hükümeti tarafından restore edilmiş, iyileştirilmiş ve iyi korunan alanlar olarak kalmıştır. Bu bağlamda şehrin endüstriyel miras turizmine de ev sahipliği yaptığı söylenebilir.
İlk defa 1997 yılında, ardından da aralıklı olarak ziyaret ettiğim ve 2019 yılında misafir sanatçı olarak davet edildiğim Jingdezhen, geçen süre içinde devletin desteği ve himayesinde bugün dünyada en çok tanınan, ziyaret edilen seramik müzelerine de ev sahipliği yapmaktadır. Bu iyileştirmelerin en önemli projelerinden biri olan Taoxichuan, seramik endüstrisi mirasının korunması ve kullanılmasına dayanan, endüstriyel gelişmeyi ve iyileştirmeyi yeni kentleşmeyle bütünleştiren karma bir projedir. Bir kilometrekarelik çevre alanı, Yuzhou, Weimin, Wannengda porselen fabrikaları gibi 10'dan fazla sanayi işletmesini kapsamaktadır. Birçok endüstriyel mirası ve zengin tarihi anılarıyla Çin'in ana ihracat porselen üretim üssü olan Taoxichuan, tipik bir eski kentsel sanayi bölgesidir. Orijinal Yuzhou porselen fabrikasını başlangıç alanı olarak alan proje, toplam 89.000 metrekare inşaat alanına sahip Taoxichuan Sanat Bulvarı'nı inşa etmeyi hedeflemiştir. 22 eski porselen fabrika binasının, kömür yakan yuvarlak fırınların, tünel fırınların ve diğer tesislerin kurtarma koruma ve restorasyonunu tamamlamış ve Jingdezhen Seramik Endüstrisi Mirası Müzesi, Taoxichuan Sanat Galerisi, Taoxichuan Jingdezhen Uluslararası Stüdyosu, butik otel, diğer sanat galerileri, yaratıcı binaları inşa etmiştir. Bölgeyi ziyeret edenler unutulmamış, onların gereksinimleri de düşünülerek restoranlar, kafeler ve diğer hizmet tesisleri de yer almaktadır.
İşçi fotoğrafları bölümü
Jingdezhen Seramik Endüstrisi Miras Müzesi
Toplam planlama alanı iki kilometrekare olan Taoxichuan’da ilgimi çeken en önemli yapılardan biri “Jingdezhen Ceramic Industry Heritage Museum”, Jingdezhen Seramik Endüstrisi Miras Müzesi oldu. Bu müzeyi farklı ve endüstriyi de izleme olanağı verdiği için biraz anlatmak istiyorum. Taoxichuan’da, A2 Seramik Sanatı Caddesi, No. 150, Xinchang Batı Yolu’nda yer alan seramik müzesinin en önemli özelliği farklı alanlardan, bölgelerden, sanatçılardan elde edilen eserler ile oluşan toplama bir müze değil, Çin’deki ana içeriği seramik endüstrisi olan ilk endüstri müzesi olmasıdır. Müze, Evrensel Porselen Fabrikası’nda bırakılan eski fırınları yenileme ve yenilik yoluyla “kültürel omurga” ve “kültürel pasaj” gibi simgesel kültürel bir değer yaratılarak, binalarını yenileme ve yeni bir innavasyon ile benzersiz ve özgün bir kültürel deneyim alanı ve nesnel bir kültürel platform oluşturur. Jingdezhen’in modern ve çağdaş seramik endüstrisinin iniş çıkışlarını ve gelişimini duygusal bir biçimde anlatmaktadır.
Müzenin tamamında "tarihi nesnelerle sergileme" yöntemi benimsenmiştir. Nesneler sergileme alanına yerleştirilirken modern yeni malzemeler, yeni grafik anlatımlar, fotoğraflar, ses ve ışık ile desteklenmiş, ışık ve diğer dijital yardımcı teknikler ile eski fabrika fotoğraflarından oluşan sahne reprodüksiyonları, değerli nesneler, resimler gibi birçok yardımcı öğe kullanılarak fabrikadaki geçmiş zaman öyküleri anlatılmaya çalışılmıştır.
Jingdezhen’deki sosyo-ekonomik yapıyı ortaya koyuyor
Müzede dört sergi alanı bulunmaktadır. Dört sergi alanının ilki “zor yol, iyileşme ve gelişme”, ikinci alan “bükülmeler ve dönüşler, inişler ve çıkışlar”, üçüncü alan “reform ve dönüşüm, gelişmeye bağlılık”, dördüncü alan ise “ateşten doğan yeniden yapılanma ve dönüşüm” olarak belirlenmiştir. Bu süreçler Jingdezhen seramik endüstrisinin 1903'ten itibaren değişimlerini göstermektedir.Her alan eski fabrikaya ait bir kapı ile diğerinden ayrılmış, ayrılan her bölümde fabrikada üretim sürecinde var olan , o dönemi yansıtan makineler, eşyalar, anılar, ürünler, çalışan işçilere ait özel eşyalar, fotoğraflar, notlar, aletler bulunmaktadır.
İşçilerin eşyaları İşçilerin bisikletlerinin parçaları
Müzede 1903’ten 2015’e kadar Jingdezhen seramik endüstrisinin yaşadığı süreçleri, zorlukları, üretimleri, iniş çıkışlarını izleme olanağı net bir şekilde görülmektedir. Bir İngiliz mimarın restorasyon ve yenileştirme projesiyle yaşama kazandırılan müze binasında Jingdezhen porselen endüstrisindeki çeşitli üretim farklılıkları da ayrıntılarıyla anlatılmaktadır. Mekanlardaki içerik daha canlı, daha hareketli, vurgulayacıdır. Büyük ekranda dönen sözlü videonun çok dokunaklı olduğunu söyleyebilirim. İzlenilen video eski zamanların Jingdezhen’indeki yerel kültürü, halkı, işçilerin sosyal ve ekonomik yapılarını anlamak için kıymetli verilere sahiptir.
UNESCO İnovasyon Ödülü’ne sahip
2015 yılına kadar Jingdezhen modern seramik endüstrisinin gelişim tarihini takdir edebileceğimiz, izleyebileceğimiz ve Jingdezhen seramik endüstrisinin mirasını tarayabileceğimiz müze, Asya-Pasifik Bölgesindeki Kültürel Mirasın Korunması için UNESCO İnovasyon Ödülü’ne layık görülmüştür. Müzede yer alan, “Multitude Wall” (Çokluk Duvarı) müzenin en anlamlı, en duygusal alanıdır.
Müzede 1950’li yıllarda kurulan, devlet, halk ve yurt dışı için üretim yapan, birbirlerinden farklı renk, bezeme ve biçim özelliklerine sahip olan Xinping, Renmin, Guangming, jiangxi, jiangu, Yishu, Yuzhou, Hangqi, Hongguang, Shuguang, Diaosu, Hangxing, Xinhua ve Dongfen gibi porselen fabrikalarının ürünlerinden de örnekler bulunmaktadır.
Müzede seramik endüstrisindeki porselen işçilerinin becerileri nesilden nesile aktarılırken, duvara dijital olarak yansıtılan fırın ateşi bu geleneği binlerce yıldır canlı tutmaktadır. Müzenin Jingdezhen’in seramik endüstrisindeki gelişimini yansıtan, destekleyen yeni bir seramik tarihi anlatım biçimi oluşturduğunu söyleyebilirim. “Çokluk Duvarı”nın onlar için bir anıt olarak dikilmiştir. Çin’in önemli televizyon kanalları müze ile ilgili belgeseller hazırlamış,müzenin Çin içinde ve dışında tanıtımına önemli katkılar sağlamışlardır. Aynı zamanda evlerinden müzeyi ziyaret etmek isteyen izleyiciler için internette oldukça etkileşimli bir 3D sanal gerçeklik sergisi tasarlanmıştır. Ziyaretçilerin dijital ortamda sergiyi izlemelerinin müze tanıtımının verimliliğini büyük ölçüde artırdığı söylenmektedir.
Jingdezhen Seramik Endüstrisi Miras Müzesi gibi müzelerin benzerlerinin ülkemize kazandırılması kültürel mirasımızın korunması, gelecek nesillere aktarılması, dönemin endüstriyel koşullarının farkına varılması açısından önemli bir bellek olması yanında kültür turizmi açısından önemli bir yatırım olarak düşünülebilir. Ülkemizde de 30 yıl boyunca Sümerbank çatısı altında üretim yapan, 1998 yılında özelleştirilen ve ardından kapatılan Yarımca Porselen Fabrikası aynı nedenler ile İstanbul Seramik Endüstrisi Miras Müzesi’ne dönüştürülebilirdi.
